Inne

krzysiekk

.:ZABYTKI JEZYKA POLSKIEGO

ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO

W dziejach języka polskiego wyróżnia się dobę przedpiśmienną i piśmienna. W dobie przedpiśmiennej (przed wiekiem XII) spotyka się jedynie zapisy pojedynczych wyrazów polskich (zwłaszcza nazwy własne) w dokumentach obcojęzycznych. Najstarsze nazwy wystąpiły u pisarzy starożytnych z I i II wieku n.e. – u Pliniusza pojawia się nazwa Vistla (= Wisła), u Ptolemeusza – Vistula, Calissia (= Wisła, Kalisz).Nazwy polskich plemion zapisane są w „ Geografie Bawarskim” (IX w.). Anonimowy autor, pochodzący z Bawarii, wymienia nazwy plemion zamieszkujące tereny dzisiejszej Polski: Wiślanie, Goplanie, Opolanie, Ślężanie, Dziadoszanie itd. Najdawniejszym dokumentem państwowym jest „Dagome iudex”, w którym Mieszko I oddaje swoje państwo pod opiekę papieża. Zabytek ten sporządzony został prawdopodobnie ok. 990 r., ale znane są jedynie kopie jego streszczenia z XI i XII wieku. Znajduje się w nim kilka zniekształconych zapisów nazw polskich: Kraków, Gniezno, Szczecin, Odra. Z przełomu X i XI wieku pochodzi „Kronika Thietmara”, dokument merseburskiego biskupa Thietmara. Wymienione tutaj zostały, zniekształcone często, zapisy polskich nazw: Dziadoszycy, Ślężanie, Głogów, Krosno, Niemcza, Wrocław, Odra, Bóbr, a także imię ówczesnego polskiego władcy – Bolesława Chrobrego.

Najstarszym zabytkiem, rozpoczynającym dobę piśmienną języka polskiego, jest „Bulla gnieźnieńska” (1138 r.). To bulla protekcyjna, wystawiona w kancelarii papieża Innocentego II na prośbę arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba, przyjmująca w opiekę stolicy apostolskiej dobra tego arcybiskupstwa. Zawiera zapisy 410 nazw osobowych i miejscowych.

Z kolei „Księdze henrykowskiej” z lat 70. XIII wieku spisane są po łacinie dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie pod Wrocławiem. Obok licznych nazw miejscowych i osobowych, pod rokiem 1270 zapisane jest pierwsze zdanie polskie: day ut ia pobrusa a ti poziwai ‘daj ać (niech) ja pobruszę a ty poczywaj’.

„Bogurodzica” to najstarsza pieśń religijna. Jej pierwotny tekst liczy tylko dwie zwrotki zawierające apostrofy do Matki Bożej i Syna Bożego. Mimo licznych badań nie udało się ustalić ani daty powstania, ani autorstwa utworu. Najdawniejszy odpis, tzw. Tekst krakowski, pochodzi z początku XV wieku, ale opiera się na tekście oryginalnym powstałym prawdopodobnie w XIII wieku. Intonowana była w chwilach podniosłych, ważnych i uroczystych – według świadectwa Długosza śpiewało ją rycerstwo przed bitwą pod Grunwaldem.

„Kazania świętokrzyskie” to zabytek z połowy XIV w. Są kopią oryginału z końca XIII lub z początku XIV wieku. Jest to najstarszy polski tekst ciągły, znaleziony przez Aleksandra Brücknera w oprawie kodeksu łacińskiego, który wcześniej przechowywany był w klasztorze benedyktynów w Górach Świętokrzyskich – stąd nazwa zabytku. Zachowało się 18 pasków pergaminowych zawierających 6 kazań. W tekście występują liczne archaiczne formy gramatyczne i właściwości leksykalne, a także wyznaczniki ówczesnego stylu retorycznego. Przeznaczone były dla słuchaczy wykształconych.

„Psałterz floriański” pochodzi z końca XIV wieku. Ten najobszerniejszy i najwspalniajszy zabytek polski przechowywany był początkowo w bibliotece klasztornej w St. Florian w Austrii. Rękopis pergaminowy obejmuje 296 kart dużego formatu, pięknie iluminowanych i artystycznie wykonanych. Zawiera całkowity przekład psalmów w trzech językach: łacińskim, niemieckim i polskim. Przekład polski nosi wyraźne dialektu małopolskiego. Przypuszcza się, iż księga była przeznaczona dla królowej Jadwigi, żony Władysława Jagiełły.

„Kazania gnieźnieńskie” powstały pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Rękopis zawiera 103 kazania łacińskie i 10 polskich. Odznaczają się niższym poziomem artystycznym niż „Kazania świętokrzyskie”. Wzorowane są na funkcjonujących w średniowieczu łacińskich kazaniach, legendach i apokryfach. Ich anonimowy autor używał języka potocznego, codziennego, a jednocześnie żywego. Pozwala to na wniosek, że kierowane były do prostego odbiorcy. Cechy językowe zabytku wskazują na jego wielkopolskie pochodzenie.

„Psałterz puławski” datowany jest na koniec XV lub na początek XVI wieku. Jest to drugi dochowany tekst psałterzowy. Obserwuje się znaczna modernizacje pisowni i języka. W rękopisie występują małopolskie cechy regionalne.

„Biblia królowej Zofii” (albo „Biblia szaroszpatacka”) pochodzi z polowy XV w. Jest to największy tekst średniowieczny i jedyny pełny przekład Pisma Świętego; dokładnie datowany (1455 r.), zlokalizowany („pisano w grodzie Korczynie”) i nieanonimowy – tłumaczem był ks. Andrzej z Jaszowic. Nazwy zabytku nawiązują bądź do imienia ostatniej żony Władysława Jagiełły, Zofii, dla której został przetłumaczony, bądź do miejscowości Saros-Patak (czyt. Szarosz-Patak), gdzie w XIX w. został odnaleziony. Zawiera sporo zapożyczeń czeskich.

Inne zabytki prozy i poezji religijnej i świeckiej:

* „ Salve Regna” z XIV wieku,
* Wiersz Słoty „O zachowaniu się przy stole” („O chlebowym stole”) – z początku XV w. (pierwszy zabytek staropolskiej poezji świeckiej),
* „ Książeczka Nawojki” – modlitewnik z końca XV wieku,
* „Rozmyślania przemyskie o żywocie Pana Jezusa” – najokazalszy utwór apokryficzny z XV wieku,
* „Legenda o św. Aleksym” – odpis z 1454r. - -przykład epiki legendarnej; tekst pochodzący z Mazowsza,
* „Żale Matki Bożej pod krzyżem” („Lament świętokrzyski”; „Posłuchajcie bracia miła”) – najpiękniejsza XV-wieczna pieśń religijna,
* „Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego” po 1461 r.,
* „Satyra dla leniwych chłopów” 1483 r.,
* „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią” - z końca XV w. jeden z najciekawszych tekstów poetyckich. Charakteryzuje się forma dialogu i duża plastyka obrazowania sięgająca po naturalistyczne środki wyrazu. Cechy językowe pozwalają łączyć ten utwór z Mazowszem.
* „Historia AleksandraWielkiego króla macedońskiego” – 1510r.,
* „Roty przysiąg sądowych” – najważniejsze źródło do poznania języka staropolskiego w jego odmianie mówionej, potocznej; są to zeznania świadków i stron procesowych. Najstarsze pochodzą z 1386 r. (roty poznańskie). Wszystkie roty zawierają słownictwo bogate, dotyczące różnych dziedzin życia, wiele terminów prawniczych i sądowych,
* glosy i mammotrekty – glosy to słowa polskie umieszczane na marginesach lub nadpisane nad wyrazami w tekstach łacińskich; mammotrekty natomiast to pierwotne słowniczki tłumaczące trudniejsze wyrazy łacińskie z Pisma Świętego,
* „Traktat ortograficzny” Jakuba Parkoszowica – najstarsza próba znormalizowania bardzo zróżnicowanej staropolskiej ®ortografii

____________________________________________________
UWAGA! Post jest przeznaczony do użytku wszystkich klas. Moze sie przydac np do przygotowania na mature.
Jesli ktos chce dodac cos do tego postu: jakies informacje, daty, osoby, to jest to jak najmilej widziane. Prosze jednak unikac w tym poscie rozmow innych niz dotyczacych tego tematu. Pozwoli to oczywiscie utrzymanie przejrzystosci posta.
Pozdrawiamy Redakcja

	Forum (nie)OFICJALNE Forum Szkolne Strona Główna -> Polski	Wszystkie czasy w strefie CET (Europa)
Strona 1 z 1